İşletmelerin ya da şirketlerin gruplaşması ve grup haline hareket etmesine kartel oluşturmak denir.
Temel Rekabet İhlallerinden Biri: Karteller
Kartel, rakipler arasında gerçekleşen fiyat tespiti, pazar paylaşımı, arz miktarının kısıtlanması veya kotalar konması gibi rekabeti sınırlayıcı anlaşma ve/veya uyumlu eylemlere işaret eden ortak kavramdır.
Genellikle piyasada fiyatların yükselmesi sonucunu doğuran karteller, tüketici refahını en olumsuz etkileyen rekabet ihlallerinin başında gelmektedir.
Şirketler gizli ya da açık anlaşmalarla aralarındaki rekabetten vazgeçerek, kârlarını birlikte artırma yoluna gidebilirler. Bunun en sık rastlanan örneği, şirketler arasında fiyat ve miktar tespitini ve pazar paylaşımını öngören anlaşmalarla oluşturulan kartellerdir. Anlaşma sonucunda üretim miktarının kısılmasından ya da fiyatların yüksek seviyelerde belirlenmesinden tüketiciler zarar görür. Fiyatları aralarındaki anlaşmalarla garanti altına alan şirketler, ayrıca ürünlerin kalitesini ve çeşidini ya da dağıtım kolaylıklarını geliştirmek için yarışmaktan vazgeçerek tüketiciye zarar vermektedir.
Fiyat anlaşmaları her zaman ilk aşamada fiyatların yüksek belirlenmesi şeklinde olmayabilir. Şirketler, aralarındaki gizli anlaşmalara uymayan rakiplerini cezalandırmak ya da piyasaya yeni bir girişi engellemek amacıyla kısa vadede fiyatları anlaşarak düşürebilirler. Ancak bazı rakiplerin pazar dışına çıkması ya da yeni rakiplerin piyasaya girememesi nedeniyle bu durum, uzun vadede tüketici aleyhine fiyatların yükselmesi ile sonuçlanacaktır.
Kartelleşmeye Karşı Örnek Rekabet Kurumu Kararı : Doğu ve Güneydoğu Anadolu Çimento Kararı (06.04.2012 tarih ve 12-17/499-140 sayılı Karar) Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde faaliyet gösteren 10 çimento üreticisi hakkında 2010 tarihinde soruşturma açılmıştır. Yapılan incelemeler sonucunda şirketlerin çimentoya zam yapma konusunda uzlaştıkları anlaşılmış ve takip eden günlerde çimento fiyatlarında artışlar görülmüştür. Kurul tarafından alınan nihai kararda şirketlerin Kanun’u ihlal ettikleri sonucuna ulaşılmış ve taraflara yaklaşık 50 milyon TL idari para cezası verilmiştir.
Kartel Oluşturmak
Kartel, aynı sektör ya da pazarda faaliyet gösteren farklı işletmelerin serbest piyasa rekabet koşullarını bırakarak bir araya gelip tek bir işletme gibi davranarak, tekelleşmeleridir.
Tekelci bir birlik şeklinde bir araya gelen şirketler, aralarındaki rekabeti ortadan kaldırmak suretiyle piyasada üstünlük kurmuş ve dolayısıyla kârlarını artırmış olurlar. Diğer bir deyişle, yasalar önünde bağımsız birer teşebbüs olarak görünen işletmeler aslında, kapalı kapılar ardında belirli bir amaç için sermaye güçlerinin birlikte kullanılarak piyasayı domine etmektedirler.
Bir sektörde kartel oluşması durumunda her firma ya da işletme bu kartelin içinde yer alır diye birşey yoktur. Kartel dışında kalan işletmeler de olabilmektedir. Ancak genelde bunlar bir süre sonra piyasadan çekilmek zorunda kalabilirler. Keza bir kartelin oluşabilmesi için kartele katılan işletmelerin söz konusu pazar/sektör ya da üretim dalında veya bir malın üretiminde en büyük paya sahip olmaları, pazarda güçlü ve etkin olmaları gerekir. Böylece kartel, kartel dışında kalan işletmeler üzerinde üstünlük kurar. Rekabet de etmediği için büyük kar marjları ile haksız kazanç sağlayarak büyür. Kartel dışı işletmeler, zamanla ya kartelin aldığı kararlara uymak ya da piyasadan çekilmek durumunda kalırlar veya kartel içindeki büyük şirketler tarafından satın alınırlar.
Kartel Tipleri Nelerdir?
Karteller, “fiyat karteli”, “satış karteli” ve “kota karteli” biçimlerinde oluşabilirler. Fiyat kartelinde fiyatların birlikte saptanması: satış kartelinde, satış bölgelerinin paylaşılması: kota kartelinde ise. her bir işletmenin önceden saptanan kontenjanları dahilinde üretimde bulunması veya piyasaya mal sürmesi söz konusudur.
Karteller Ne Yapar? Neden İstenmez
Kartel oluşumu istenmeyen bir durumdur. Keza yukarıda anlattıklarımızdan da anlaşılacağı üzeri karteller
- Fiyatları yükseltebilir
- Düşük kaliteli malları yüksek fiyatlarla piyasaya sürebilir
- Küçük işletmeleri ortadan kaldırarak piyasayı daha da domine edebilir
- Enflasyon yaratabilir
- Karaborsa yaratabilirler
Dolayısı ile de devletler tarafından istenmezler. Ülkemizde de kartel anlaşmaları yasaktır. Bu tür anlaşmalar gizli yapılmaktadır.
Eğer bir sektörde kartel oluşumu şüphesi var ise Rekabet Kurumu bu duruma el koyarak söz konusu şirketler ile ilgli soruşturma açabilir ve inceleme başlatır.
