İktisatta fırsat maliyeti teorisi hakkında bilgi
Fırsat maliyeti, iktisadi bir seçim yapılırken vazgeçilmek zorunda kalınan ikinci en iyi alternatiftir. Ekonomi teorisine göre insanlar ve şirketlerin ihtiyaçları sonsuz fakat kaynakları kıttır. Kısacası ne insanlar ne de şirketler istedikleri her şeyi elde edemezler. Bu durumda seçim yapmak zorunda kalırlar. Eğer insanlar ve tabi şirketler rasyonelse faydası ve getirisi diğerlerinden daha fazla olan kararı alır ve tercih kullanırlar. Ancak vazgeçtikleri kararların sağlayacağı getiriler seçtikleri kararın fırsat maliyetleri olur.
Bir malın fırsat maliyeti, o malın üretimini bir birim arttırmak için gereken kaynakları serbest bırakmak üzere, başka bir malın üretiminden vazgeçilmesi gereken miktara eşittir. Buradan anlaşılacağı gibi fırsat maliyeti teorisinde kaynakların tam çalışma düzeyinde kullanıldığı varsayılır. Çünkü bir malın üretimini artırmak için başka malların üretimini kısmak gerekir.
Fırsat maliyeti sadece üretim ile ilgili bir kavram değildir.
- Üretici açısından: “Üretim kararlarında Fırsat Maliyeti”,
- Tüketici açısından: “Tüketim kararlarında Fırsat Maliyeti”,
- Yatırımcı açısından: “Yatırım kararlarında Fırsat Maliyeti”
- Devlet açısından: “Kamu harcamalarında Fırsat Maliyeti”, söz konusu olabilir.
Fırsat maliyetleri, bilinen muhasebe usulleri ile işletme kayıtlarına geçirilmez. Fakat işletme yönetimi, söz konusu yatırım fırsatlarını planlarken, bu fırsatlardan birini seçerken, bu kavramdan yararlanmaktadır. Bu seçim bir yatırım kararı verirken, feda edilen fırsatların sağlayacağı menfaatlerin ölçülmesini ve zaman içinde yatırımlardan elde edilecek menfaatlerin azamileştirilmesini sağlayacaktır. Ekonomi biliminde ekonometri, işletme yönetimi biliminde karar teorisi, esas itibariyle fırsat maliyetlerinin kararlaştırılmasının usullerini tespit etmektedir.
Biz burada örneğimizi finanstan verelim:
Finansal bir yatırımın performansı sadece elde edilmesi beklenen kazanca veya elde edilmiş sonuca bağlı değildir. Performans hesaplanırken vazgeçilen yatırım kararından beklenen kazancı ya da oluşmuş sonucu da dikkate almak gerekir.
Örneğin bugün elinizdeki Türk Lirası ile ABD Doları almayı ve bunu 1 ay ABD Doları cinsinden vadeli mevduata koymayı düşündünüz. Bu kararı aldığınızda Türk Lirası cinsinden vadeli mevduat yapmaktan ve dolayısıyla Türk Lirası’ndan elde edeceğiniz faiz getirisinden vazgeçmiş olacaksınız. Rasyonel olarak bu kararı verebilmeniz için 1 aylık süre içinde ABD Doları’nın Türk Lirası karşısında beklediğiniz değer artışı ile elde edeceğiniz ABD Doları faiz kazancınızın vazgeçtiğiniz Türk Lirası faiz kazancınızdan fazla olması gerekir. Bu durumda Türk Lirası faiz oranı fırsat maliyeti olmaktadır.
Yapmış olduğunuz yatırımın finansal performansını değerlendirmek için de fırsat maliyetini kullanabilirsiniz. Yukarıdaki örneğe dönersek be sefer Dolar aldığınızı ve Dolar’ın Türk Lirası karşısındaki değer değişmesi ile elde ettiğiniz Dolar cinsinden faiz kazancınızın toplamı vazgeçmekle kaçırmış olduğunuz Türk Lirası vadeli mevduat faiz kazancınızdan fazla ise o zaman finansal performansınız olumlu, aksi takdirde olumsuz olur.
