ABD Başkanı Trump, dün akşam saatlerinde yaptığı açıklamada, ABD’nin İran’la 2015 yılında yapılan nükleer anlaşmadan ayrılacağını ve 2015’te askıya alınan İran yaptırımlarının yeniden uygulanacağın belirtti. Trump, seçim kampanyası döneminde ABD’yi anlaşmadan çekeceği vaadinde bulunmuştu. Trump, anlaşmanın İran’ın bölgedeki etkisini arttırdığını ve Tahran yönetiminin füze denemelerine engel olamadığını savunuyor.
Yurt içinde konuya ilişkin ilk yorumlardan biri Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Kalın’dan geldi. Kalın, ABD’nin nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesinin istikrarsızlığa ve yeni çatışmalara sebep olacağını ifade etti. Kalın ayrıca çok taraflı anlaşmanın, diğer ülkelerle devam edeceğini ve Türkiye’nin nükleer silahların her türüne karşı olan kararlı tutumunu sürdüreceğini belirtti.
Enver Erkan: Trump’ın Nükleer Anlaşmayı İptal Etmesinden Sonra Ne Olacak?
Başkan Trump’ın açıklamasıyla ABD, İran ile 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmasından çekilmiş oldu. İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlayan ve üzerindeki yaptırımları kaldıran anlaşmadan çekilmeyle beraber ABD, aynı zamanda ambargoyu da en üst seviyede uygulamaya koymuş olacak. Böylece Orta Doğu açısından da belirsizlikle dolu yeni bir dönem açılmış olacak.
Bu yeni dönem elbette yoğun bir şekilde İran’ın bundan sonraki tutumu ve ABD ambargolarının niteliği ile alakalı olacak. ABD’nin anlaşmadan çıkması beklenebilecek bir durumdu, Orta Doğu müttefikleri İsrail ve Suudi Arabistan da stratejik olarak İran’ın bölgede fazla ağırlık sahibi olmasını istemiyorlar. Trump, beklenenden daha sert konuştu ve İran’ı aynı zamanda anlaşmaya uymamakla suçladı. Bu muhtemelen, İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun geçen hafta İran’ı nükleer silah yapmaya devam etmekle suçladığı konuşmasından esinlenen bir suçlamaydı. Çünkü Trump bununla alakalı bir kanıt ortaya koymadı. Üstüne, ABD’nin kurmuş olduğu uluslararası denetim yetkisine sahip tek kurum Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın da İran’ın anlaşmaya uyduğunu belirtmesine rağmen.
En büyük çekincemiz şudur ki; Trump anlaşmayı İran’a bir ödül olarak gördü. Aslında sıkıntısı büyük oranda rejimle alakalı… Ancak bir kez daha söylemek lazım; İran öyle silahlı müdahale ile kolayca yola getirilecek kadar kolay bir lokma değil… Güçlü ordusu, zorlu arazi yapısı, hiçbir zaman koloni olmuş bir ülke olmaması, güçlü müttefikleri (Rusya, Çin) ve aynı Kuzey Kore gibi sahip olduğu nükleer kapasite… O yüzden askeri operasyon gerçek bir macera olur, Vietnam’dan beter olabilirler. Bu yüzden bu anlaşma aynı zamanda yeniden müzakere edilmeye de açık olacaktır.
ABD’nin Batılı müttefiklerinin İran ile anlaşmayı devam ettirmesi ve İran’ın da ilk açıklamasının ABD haricindeki ülkelerle anlaşmanın devam ettirilmesi yönünde olması, ambargoların şimdilik uluslararası nitelik kazanmadığı yönünde. İran ile anlaşma yapan ABD’li şirketler elbette olumsuz etkilenecekler. Ancak İran ile iş yapan Avrupalı ve Asyalı şirketler Amerikan pazarının dışında bırakılma korkusuyla İran ile iş yapmaktan da çekinebilirler. Bu konu ilerleyen dönemde açıklamalarla şekillenir. Merkel de İran’ın anlaşma yükümlülüklerine bağlı kaldığını söyledi. Şu ana kadar ABD’nin yanında olacağı düşünülen iki ülkeden (Fransa ve Almanya) ABD’nin istemediği açıklamalar geldi.
Petrol arzı açısından ise, ABD’nin satış ambargosu ile azalan bir az miktarı elbette olabilir, ancak Avrupa’nın anlaşmada kalması, Güney Kore, Çin, Japonya, Hindistan gibi ülkelerin İran’dan petrol alımına devam edecek olmaları gibi faktörler piyasadan sınırlı bir miktarda arzı geri çekebilir, bu da petrol fiyatlarını yükseltme konusunda yetersiz kalabilir. Bu noktadan sonra sorulacak soru; ABD ambargolarının uluslararası bir nitelik kazanıp kazanmayacağı…. İran’ın yaptırımlar sonrasındaki petrol ihracatının büyük bölümü Asya ve Avrupa tarafına yapılıyor.
Görselde İran’ın AB ile ticaretini görüyorsunuz. İran – AB ticareti yaptırımlar sonrası dönemde nükleer anlaşma ile toparlanmaya başlamıştı.
En kötüsü, anlaşmanın tamamen tarihe karışması olur… İran, eğer anlaşma biterse her zamankinden daha fazla uranyum zenginleştireceğini de açıkladı. Bölgesel tehditler devam ederken, İran da böylesine bir silaha sahip olmak isteyebilir.
Zenginleştirilmiş uranyumla ne yapılır? Atom bombası… Nükleer anlaşma İran’ın uranyum stoklarını 300 kilograma düşürmüştü, ki bu atom bombası imal etmek için yeterli değil. Ancak anlaşma tarihe karışırsa İran için de bu sınırlama söz konusu olmayacaktır. Anlaşmadan önceki uranyum stokları 10 atom bombası yapmaya yetiyordu
