Finansal piyasalarda varlık fiyatlarının belirli zaman dönemlerinde diğer dönemlerden anlamlı bir şekilde farklı hareket ettiği görülmektedir.
Etkin Pazar kuramı’na göre zamandan bağımsız olması gereken varlık getirileri belirli zaman aralıklarında farklı hareket etmektedir ki bu durum genel olarak “anomali” olarak adlandırılmaktadır. Anomalilerin bir alt dalını dönemsellikler, mevsimsel etkiler ve trendler oluşturmaktadır.
Hisse senedi piyasalarında gözlenen anomalilerden oldukça sık rastlanan bir tanesi de tatil etkisi’dir.
Tatil etkisi, piyasaların kapalı olduğu tatillerden önceki 1-2 işlem günü ile tatilden sonraki 1-2 gün arasında getirilerin anlamlı şekilde birbirinden farklı olduğu, diğer ifadeyle tatilden önceki 1-2 gün öncesi pozitif, tatilden sonraki 1-2 gün ise negatif getirilerin söz konusu olduğunu ifade etmektedir.
Literatürdeki Benzer Çalışmalar
Lakonishok ve Smidt (1988) Dow Jones Sanayi Endeksi üzerinde 90 yıllık dönem için yaptıkları çalışmada tatil öncesi gündeki ortalama getiriyi %0.219, diğer günlere ait ortalama getiriyi ise %0.0094 olarak hesaplamışlardır. Dolayısıyla tatilden önceki günlerde diğer günlere kıyasla ortalama olarak 23 kat getiri tespit edilmiştir.
Ariel (1990) tarafından yapılan bir çalışmada tatil öncesi günlerde getiri %0.27, diğer günlerde ise %0.01 tespit edilmiştir. Tatil öncesi getiriler diğer günlerdeki getirilerden 9 kat ile 14 kat fazla olduğu tespit edilmiştir.
Cadsby ve Ratner (1992) ABD’de tatil öncesi günlerde oluşan getirilerin, diğer günlerdeki ortalama getirilerden eşit ağırlıklı endeks için 7.5 kat, değer ağırlıklı endeks için ise 10 kat fazla olduğunu tespit etmişlerdir.
Coğrafi farklılıklar:
Genelde Avrupa ülkelerinde tatil öncesi etkiye rastlanmazken ABD, Japonya, Kanada ve Avustralya’da tatil etkisi olduğu tespit edilmiştir.
Tatil etkisi’ni destekleyen bu çalışmaların aksi yönünde sonuçlarda ortaya çıkmıştır.
Lauterbach ve Mayer (1992) 1977 – 1990 dönemi için İsrail borsası üzerinde yaptıkları çalışmada tatil etkisine rastlamamış, aksine tatil sonrası getirilerin, diğer günlerden 2-3 kat yüksek olduğunu tespit etmişlerdir.
Aynı şekilde Lee (1990) Tayvan Borsası üzerinde yaptığı çalışmada tatil etkisine rastlamamışlardır.
Tatil Etkisi’nin olası nedenleri
*Takas prosedürleri *Açık poz kapatılması *Psikolojik ve davranışsal faktörler
YÖNTEM VE UYGULAMA
Literatürde tatil etkisi olarak adlandırılan bu anomalinin Borsa İstanbul’da varlığını araştırmak amacıyla 1994 – 2013 yılları arasındaki piyasaların kapalı olduğu resmi ve dini tatillerin öncesi ve sonrasındaki günlere ilişkin getiriler incelenmiştir.
Çalışma 1994 – 2013 yılları arasındaki piyasaların 2 günden fazla kapalı olduğu 39 tatil dönemini kapsamaktadır. İncelenen 39 tatil döneminde, tatilden önceki ve tatilden sonraki 5 işlem gününe ait getiriler (390 veri) incelenmiştir.
Tatil öncesindeki ve sonrasındaki 5 işlem gününe ilişkin getiriler için tanımlayıcı istatistikler hesaplanmıştır.
Gün bazında getirilerin yanında belli bir dönemi kapsayan kümülatif getirilere ilişkin tanımlayıcı istatistikler de incelenmiştir.
Tatil öncesi ve sonrasındaki getirilere ilişkin getiriler tespit edildikten sonra diğer günlerdeki getirilerden farklı olup olmadığını tespit etmek amacıyla parametrik olmayan istatistiksel yöntemler kullanılmıştır.
Endeks getirilerinin işlem hacmi tarafından desteklenip desteklenmediğini tespit etmek amacıyla gün bazında hacim değişimleri ve yine belli bir dönemi kapsayan kümülatif hacim değişimlerine ilişkin tanımlayıcı istatistikler hesaplanmıştır.
Çalışmada kullanılan notasyonlar,
t tatilin başlangıç gününü göstermek üzere,
t-1 tatilden önceki ilk işlem gününü, t-2 tatilden önceki ikinci işlem gününü, t-3 tatilden önceki üçüncü işlem gününü
t+1 tatilden sonraki ilk işlem gününü, t+2 tatilden sonraki ikinci işlem gününü, t+3 tatilden sonraki üçüncü işlem gününü ifade etmektedir.
(t-1) tatilden önceki ilk işlem gününü, (t-2) tatilden önceki ilk ve ikinci işlem günündeki kümülatif getiriyi (değişimi), (t-3) tatilden önceki ilk, ikinci ve üçüncü işlem günündeki kümülatif getiriyi(değişimi),
(t+1) tatilden sonraki ilk işlem gününü, (t-2) tatilden sonraki ilk ve ikinci işlem günündeki kümülatif getiriyi (değişimi), (t-3) tatilden sonraki ilk, ikinci ve üçüncü işlem günündeki kümülatif getiriyi (değişimi) ifade etmektedir.
Getiriler endeksin (veya işlem hacminin) bir gün öncesine göre değişimini ifade etmektedir. Kümülatif getiri (değişim) ise günlük getiriler (veya işlem hacmi değişimleri) toplanarak oluşturulmuştur.
UYGULAMA
(Gün Bazında Getiri Anomalisi)
Tatil öncesi ve sonrasındaki 5 işlem gününe ilişkin getiriler için tanımlayıcı istatistikler hesaplanmıştır. Gün bazında getirilerin yanında belli bir dönemi kapsayan kümülatif getirilere ilişkin tanımlayıcı istatistikler de incelenmiştir.
Tatil öncesi ve tatil sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait getiriler gün bazında incelendiğinde,
– Tatilden önceki günlerden ikinci işlem günü olan t-2 ve üçüncü işlem günü olan t-3 günlerinin getirisinin pozitif, t-4 ve t-5 günlerinin getirisinin ise negatif olduğu gözlenmiştir.
– Tatilden sonraki günlerden ikinci işlem günü olan t+1 ve ikinci işlem günü olan t+2 günlerinin getirisinin pozitif ve yüksek, t+3 günlerinin getirisinin sıfıra yakın, t+4 ve t+5 günlerinin getirisinin ise pozitif ancak diğer günlere kıyasla düşük olduğu gözlenmiştir.
– Tatil öncesinde en yüksek ortalama getiri %1.01 ile t-2 gününde, en düşük ortalama getiri ise -%0.54 ile t-5 gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en yüksek ortalama getiri %0.92 ile t+1 gününde, en düşük ortalama getiri ise %0.07 ile t+3 gününde gerçekleşmiştir.
|
Gün Bazında Getiri Değişimleri % |
|||||||||
|
N |
Minimum |
Maximum |
Mean |
Std. Deviation |
Skewness |
Kurtosis |
|||
|
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Std. Error |
Statistic |
Std. Error |
|
|
t-5 |
39 |
-,0538 |
,0642 |
-0,00544872 |
,0213144 |
,825 |
,378 |
2,409 |
,741 |
|
t-4 |
39 |
-,0698 |
,1515 |
-0,00381282 |
,0327454 |
2,691 |
,378 |
13,175 |
,741 |
|
t-3 |
39 |
-,0825 |
,0542 |
0,00350769 |
,0249504 |
-1,236 |
,378 |
3,116 |
,741 |
|
t-2 |
39 |
-,0430 |
,0700 |
0,01011282 |
,0264298 |
,319 |
,378 |
-,162 |
,741 |
|
t-1 |
39 |
-,0730 |
,0584 |
0,00088205 |
,0196976 |
-,819 |
,378 |
5,816 |
,741 |
|
t+1 |
39 |
-,0910 |
,0983 |
0,00922308 |
,0380176 |
-,123 |
,378 |
,799 |
,741 |
|
t+2 |
39 |
-,0860 |
,0422 |
0,00443077 |
,0243044 |
-1,221 |
,378 |
3,902 |
,741 |
|
t+3 |
39 |
-,0659 |
,0711 |
0,00075128 |
,0272256 |
,156 |
,378 |
,569 |
,741 |
|
t+4 |
39 |
-,0690 |
,0609 |
0,00264103 |
,0273108 |
-,073 |
,378 |
,635 |
,741 |
|
t+5 |
39 |
-,0826 |
,0334 |
0,00197179 |
,0230382 |
-1,606 |
,378 |
3,918 |
,741 |
Tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait getirilerin değişkenliği gün bazında incelendiğinde,
– Tatil öncesinde en yüksek getiri değişkenliği %3.27 standart sapma ile t-4 gününde, en düşük getiri değişkenliği ise %1.97 standart sapma ile t-1 gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en yüksek getiri değişkenliği %3.80 standart sapma ile t+1 gününde, en düşük getiri değişkenliği ise %2.30 standart sapma ile t+5 gününde gerçekleşmiştir.
Tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait getirilerin pozitiflik/negatiflik oranı gün bazında incelendiğinde,
– Tatil öncesinde en çok pozitif getiri 27 gün (%69.2) ile t-3 gününde, en çok negatif getiri ise 26 gün (%66.6) ile t-4 gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en çok pozitif getiri 26 gün (%66.6) ile t+1 gününde, en çok negatif getiri ise 19 gün (%48.7) ile t+3 ve t+4 günlerinde gerçekleşmiştir.
(Kümülatif Getiri Anomalisi)
Çalışmanın ilk bölümünde tek tek incelenen günlere ilişkin getiriler birleştirilerek, tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 günü ayrı ayrı kapsayan kümülatif getiri serileri oluşturulmuştur.
Tatil öncesi ve tatil sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait getiriler kümülatif bazda incelendiğinde,
– Tatil öncesinde en yüksek kümülatif getiri %1.42 ile (t-3) gününde, en düşük kümülatif getiri ise %0.08 ile (t-1) gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en yüksek kümülatif getiri %1.87 ile (t+5) gününde, en düşük kümülatif getiri ise %0.92 ile (t+1) gününde gerçekleşmiştir.
|
Gün Bazında Kümülatif Getiri Değişimleri % |
|||||||||
|
N |
Minimum |
Maximum |
Mean |
Std. Deviation |
Skewness |
Kurtosis |
|||
|
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Std. Error |
Statistic |
Std. Error |
|
|
(t-5) |
39 |
-,0907 |
,1359 |
0,004753846 |
,0494859 |
,129 |
,378 |
,308 |
,741 |
|
(t-4) |
39 |
-,0922 |
,0868 |
0,010189744 |
,0398543 |
-,272 |
,378 |
,233 |
,741 |
|
(t-3) |
39 |
-,0980 |
,1081 |
0,014233333 |
,0402410 |
-,398 |
,378 |
1,419 |
,741 |
|
(t-2) |
39 |
-,0720 |
,0813 |
0,010679487 |
,0333749 |
-,125 |
,378 |
,537 |
,741 |
|
(t-1) |
39 |
-,0730 |
,0584 |
0,000882051 |
,0196976 |
-,819 |
,378 |
5,816 |
,741 |
|
(t+1) |
39 |
-,0910 |
,0983 |
0,009223077 |
,0380176 |
-,123 |
,378 |
,799 |
,741 |
|
(t+2) |
39 |
-,1270 |
,1406 |
0,013597436 |
,0533644 |
-,443 |
,378 |
1,131 |
,741 |
|
(t+3) |
39 |
-,1510 |
,1392 |
0,014297436 |
,0670244 |
-,528 |
,378 |
,880 |
,741 |
|
(t+4) |
39 |
-,1690 |
,1928 |
0,016700000 |
,0753962 |
-,211 |
,378 |
,893 |
,741 |
|
(t+5) |
39 |
-,1670 |
,1842 |
0,018712821 |
,0794255 |
-,449 |
,378 |
,643 |
,741 |
Tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait kümülatif getirilerin değişkenliği gün bazında incelendiğinde,
– Tatil öncesinde en yüksek getiri değişkenliği %4.94 standart sapma ile (t-5) gününde, en düşük getiri değişkenliği ise %1.96 standart sapma ile (t-1) gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en yüksek getiri değişkenliği %7.94 standart sapma ile (t+5) gününde, en düşük getiri değişkenliği ise %3.80 standart sapma ile (t+1) gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil öncesi ilk gün olan (t-1) gününde minimum olan getiri değişkenliğinin tatil sonrasında günden güne arttığı görülmektedir.
Tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait getirilerin pozitiflik/negatiflik oranı gün bazında incelendiğinde,
– Tatil öncesinde en çok pozitif getiri 25 gün (%64.1) ile (t-3) ve (t-4) gününde, en çok negatif getiri ise 18 gün (%46.1) ile (t-1) gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en çok pozitif getiri 28 gün (%71.8) ile (t+5) gününde, en çok negatif getiri ise 14 gün (%35.9) ile (t+3) gününde gerçekleşmiştir.
Tatil öncesi ve sonrasındaki işlem günlerine ait kümülatif getirilerin tatil öncesi ve sonrasındaki korelasyonu incelendiğinde,
– (t-1) ve (t+1) arasındaki korelasyon %51.2 olarak gerçekleşmiştir.
14 günde (%35.9) tatilden önceki ilk gün ve sonraki ilk gün getirileri pozitif olarak gerçekleşirken, 6 günde (%15.4) tatilden önceki ilk gün ve sonraki ilk gün getirileri negatif olarak gerçekleşmiştir.
7 günde (%17.9) tatil öncesi getiriler pozitifken tatil sonrasında negatife dönmüş, 12 günde (%30.8) tatil öncesi getiriler negatifken tatil sonrasında pozitife dönmüştür.
– (t-2) ve (t+2) arasındaki korelasyon %53.8 olarak gerçekleşmiştir.
16 günde (%41.0) tatilden önceki ilk 2 gün ve sonraki ilk 2 gün getirileri pozitif olarak gerçekleşirken, 5 günde (%12.8) tatilden önceki ilk 2 gün ve sonraki ilk 2 gün getirileri negatif olarak gerçekleşmiştir.
8 günde (%20.5) tatil öncesi getiriler pozitifken tatil sonrasında negatife dönmüş, 10 günde (%25.6) tatil öncesi getiriler negatifken tatil sonrasında pozitife dönmüştür.
SONUÇ
(Getiri Anomalisi)
Tatil öncesi negatif ortalama getirinin t-5 ve t-4 günlerinde yaşanması, piyasanın kapalı olması nedeniyle tatil süresince yaşanan sosyal ekonomik gelişmelerin riskini almak istemeyen yatırımcıların satışlarını takas süresini de dikkate alarak tatilden önceki 4 ve 5nci günde yaptıkları şeklinde yorumlanabilir.
Piyasaların kapalı olduğu tatil dönemlerinde gerek yurtiçi gerekse yurtdışında yaşanan sosyal, siyasi ve ekonomik gelişmeler tatil sonrasındaki ilk işlem gününde (t+1) hisse senedi fiyatlarına yüksek değişkenlik olarak yansımaktadır. Ortalama getirilerdeki standart sapmanın t+1 gününde en yüksek olması tatil sonrasındaki ilk gündeki bu tedirginliği açıklamaktadır.
Yatırımcılar tatil öncesinde takas süresini dikkate alarak, takas yükümlülüklerini uzun tatil sonrasında yerine getirecek şekilde alım yapmaktadırlar. Böylece yaptıkları alışlar için tatil sonrasına kadar herhangi bir ödeme yapmamakta tatil sonrasında ödeyecekleri nakdi ise repo yoluyla değerlendirerek ilave faiz kazancı sağlamaktalar. Bu tip bir takas avantajı takas ve tatil süresi ile faiz oranlarına bağlı olarak tatil öncesinde alış yapmayı cazip kılmaktadır.
Tatil öncesinde en yüksek pozitif ortalama getirinin t-2 gününde yaşanması takas süresinin tatil etkisi üzerindeki etkisini göstermektedir. t-2 gününde takas etkisi sebebiyle görülen hızlı yükselişin t-1 gününde yerini kısmi kar satışlarına bıraktığı görülmektedir.
UYGULAMA
(İşlem Hacmi Anomalisi)
Tatilden önceki ve sonraki 5 işlem gününe ait getirilerin işlem hacmiyle desteklenmediğini test etmek amacıyla getiriler gibi tatil öncesi ve sonrası günlerdeki işlem hacmindeki değişimler de incelenmiştir.
Bunun için söz konusu günde gerçekleşen işlem hacminin kendinden önceki 5 gündeki ortalama hacimden yüzdesel farklığı hesaplanmıştır.
Tatil öncesi ve tatil sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait hacim verilerindeki değişim gün bazında incelendiğinde,
– Tatilden önceki günlerin tamamında işlem hacmi diğer günlere kıyasla düşük gerçekleşmiştir.
– Tatilden önceki günlerden dördüncü işlem günü olan t-4 ve beşinci işlem günü olan t-5 günlerindeki hacim değişiminin negatif ve yüksek, t-2 gününde ise değişimin sıfıra yakın olduğu gözlenmiştir.
– Tatilden sonraki günlerden üçüncü işlem günü olan t+3 günündeki hacim değişiminin pozitif ve yüksek, tatil sonrasındaki ilk gün olan t+1 günündeki hacim değişiminin ise sıfıra yakın olduğu gözlenmiştir.
– Tatil öncesinde en yüksek kümülatif hacim değişimi t-4 ve t-5 gününde sırasıyla -%13.1 ve -%13.0, en düşük kümülatif hacim değişimi ise -%3.00 ile t-2 gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en yüksek kümülatif hacim değişimi %13.0 ile t+3 gününde, en düşük kümülatif hacim değişimi ise %1.63 ile t+1 gününde gerçekleşmiştir.
|
Gün Bazında Hacim Değişimleri % |
|||||||||
|
N |
Minimum |
Maximum |
Mean |
Std. Deviation |
Skewness |
Kurtosis |
|||
|
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Std. Error |
Statistic |
Std. Error |
|
|
t-5 |
39 |
-,4924 |
,6008 |
-0,131400000 |
,2068001 |
1,047 |
,378 |
2,892 |
,741 |
|
t-4 |
39 |
-,5357 |
,3315 |
-0,129697436 |
,2012136 |
,082 |
,378 |
-,645 |
,741 |
|
t-3 |
39 |
-,5509 |
1,5920 |
-0,057953846 |
,3359917 |
3,205 |
,378 |
15,112 |
,741 |
|
t-2 |
39 |
-,4468 |
,4959 |
-0,029871795 |
,2190578 |
,444 |
,378 |
-,320 |
,741 |
|
t-1 |
39 |
-,4806 |
,4401 |
-0,111764103 |
,2350732 |
,411 |
,378 |
-,464 |
,741 |
|
t+1 |
39 |
-,5348 |
,4254 |
0,016300000 |
,2122287 |
-,369 |
,378 |
,265 |
,741 |
|
t+2 |
39 |
-,3767 |
,7915 |
0,111410256 |
,2786415 |
,519 |
,378 |
,320 |
,741 |
|
t+3 |
39 |
-,3358 |
,6674 |
0,130630769 |
,2535073 |
,077 |
,378 |
-,580 |
,741 |
|
t+4 |
39 |
-,5495 |
,7822 |
0,108138462 |
,2786512 |
,207 |
,378 |
,414 |
,741 |
|
t+5 |
39 |
-,3966 |
,4657 |
0,037253846 |
,1955591 |
,032 |
,378 |
-,684 |
,741 |
Tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait hacim verilerindeki değişkenlik gün bazında incelendiğinde,
– Tatil öncesinde en yüksek hacim volatilitesi %33.60 standart sapma ile t-3 gününde, en düşük hacim volatilitesi ise %20.68 ve %20.12 standart sapma ile sırasıyla t-5 ve t-4 gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en yüksek hacim volatilitesi %27.86 standart sapma ile t+2 ve t+4 gününde, en düşük hacim volatilitesi ise %19.55 standart sapma ile t+5 gününde gerçekleşmiştir.
Tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 günündeki işlem hacmindeki değişimin pozitiflik/negatiflik oranı gün bazında incelendiğinde,
– Tatil öncesinde işlem hacmindeki en çok pozitif değişim 19 gün (%48.7) ile t-3 gününde, en çok negatif değişim ise 28 gün (%71.8) ile t-1 gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında işlem hacmindeki en çok pozitif değişim 35 gün (%89.7) ile t+5 gününde, en çok negatif değişim ise 10 gün (%25.6) ile t+1 gününde gerçekleşmiştir.
(Kümülatif İşlem Hacmi Değişimi)
Çalışmanın ilk bölümünde tek tek incelenen günlere ilişkin hacim değişim verileri birleştirilerek, tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 günü ayrı ayrı kapsayan kümülatif hacim değişim serileri oluşturulmuştur.
Tatil öncesi ve tatil sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait hacim verileri kümülatif bazda incelendiğinde,
– Tatil öncesinde en yüksek kümülatif hacim değişimi -%46.07 ile (t-5) gününde, en düşük kümülatif hacim değişimi ise -%11.17 ile (t-1) gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en yüksek kümülatif hacim değişimi %40.37 ile (t+5) gününde, en düşük kümülatif hacim değişimi ise %1.63 ile (t+1) gününde gerçekleşmiştir.
|
Gün Bazında Kümülatif Hacim Değişimleri % |
|||||||||
|
N |
Minimum |
Maximum |
Mean |
Std. Deviation |
Skewness |
Kurtosis |
|||
|
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Statistic |
Std. Error |
Statistic |
Std. Error |
|
|
(t-5) |
39 |
-1,2982 |
,9224 |
-0,460687179 |
,4853071 |
,484 |
,378 |
,466 |
,741 |
|
(t-4) |
39 |
-1,1403 |
,8505 |
-0,329284615 |
,4699721 |
,501 |
,378 |
-,093 |
,741 |
|
(t-3) |
39 |
-,9966 |
,8592 |
-0,199587179 |
,4655673 |
,450 |
,378 |
-,344 |
,741 |
|
(t-2) |
39 |
-,7936 |
,6842 |
-0,141635897 |
,3657445 |
,224 |
,378 |
-,473 |
,741 |
|
(t-1) |
39 |
-,4806 |
,4401 |
-0,111764103 |
,2350732 |
,411 |
,378 |
-,464 |
,741 |
|
(t+1) |
39 |
-,5348 |
,4254 |
0,016300000 |
,2122287 |
-,369 |
,378 |
,265 |
,741 |
|
(t+2) |
39 |
-,8441 |
1,1911 |
0,127705128 |
,4342786 |
,081 |
,378 |
,001 |
,741 |
|
(t+3) |
39 |
-,9137 |
1,3833 |
0,258333333 |
,5867248 |
-,012 |
,378 |
-,452 |
,741 |
|
(t+4) |
39 |
-,9039 |
1,9077 |
0,366479487 |
,7170292 |
,098 |
,378 |
-,562 |
,741 |
|
(t+5) |
39 |
-,9640 |
2,0531 |
0,403733333 |
,7157755 |
,141 |
,378 |
-,430 |
,741 |
Tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait kümülatif hacimlerin volatilitesi gün bazında incelendiğinde,
– Tatil öncesinde en yüksek hacim değişimi volatilitesi %48.53 standart sapma ile (t-5) gününde, en düşük hacim volatilitesi ise %23.50 ile (t-1) gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında en yüksek hacim volatilitesi %71.57 standart sapma ile (t+5) gününde, en düşük hacim volatilitesi ise %21.22 ile (t+1) gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil öncesi ilk gün olan (t-1) gününde minimum olan hacim değişkenliğinin tatil sonrasında ilk günde düşük olduğu ancak sonrasında günden güne arttığı görülmektedir.
Tatil öncesi ve sonrasındaki ilk 5 işlem gününe ait hacim değişiminin pozitiflik/negatiflik oranı gün bazında incelendiğinde,
– Tatil öncesinde işlem hacmindeki en çok pozitif değişim 14 gün (%35.9) ile (t-2) gününde, en çok negatif değişim ise 33 gün (%84.6) ile (t-5) gününde gerçekleşmiştir.
– Tatil sonrasında işlem hacmindeki en çok pozitif değişim 29 gün (%74.3) ile (t+3) gününde, en çok negatif değişim ise 18 gün (%46.1) ile (t+1) ve (t+2) gününde gerçekleşmiştir.
Tatil öncesi ve sonrasındaki işlem günlerine ait kümülatif getirilerin tatil öncesi ve sonrasındaki korelasyonu incelendiğinde,
– (t-1) ve (t+1) arasındaki korelasyon %43.6 olarak gerçekleşmiştir.
5 günde (%12.8) tatilden önceki ilk gün ve sonraki ilk gün hacim değişimleri pozitif olarak gerçekleşirken, 12 günde (%30.8) tatilden önceki ilk gün ve sonraki ilk gün hacim değişimleri negatif olarak gerçekleşmiştir.
6 günde (%15.4) tatil öncesi hacim değişimleri pozitifken tatil sonrasında negatife dönmüş, 16 günde (%41.0) tatil öncesi hacim değişimleri negatifken tatil sonrasında pozitife dönmüştür.
– (t-2) ve (t+2) arasındaki korelasyon %51.3 olarak gerçekleşmiştir.
8 günde (%20.5) tatilden önceki ilk 2 gün ve sonraki ilk 2 gün hacim değişimleri pozitif olarak gerçekleşirken, 12 günde (%30.8) tatilden önceki ilk 2 gün ve sonraki ilk 2 gün hacim değişimleri negatif olarak gerçekleşmiştir.
6 günde (%15.4) tatil öncesi hacim değişimleri pozitifken tatil sonrasında negatife dönmüş, 13 günde (%33.3) tatil öncesi hacim değişimleri negatifken tatil sonrasında pozitife dönmüştür.
SONUÇ (İşlem Hacmi Anomalisi)
Tatil sonrası günlerdeki işlem hacmi genel olarak tatil öncesi günlerdeki hacimlerden daha yüksektir. Tatil öncesi günlerindeki işlem hacminin düşük olmasında, tatil belirsizliği sebebiyle yatırımcıların alım satım yapmaktan çekinmesinin etkili olduğu düşünülmektedir.
Piyasaların kapalı olduğu tatil dönemlerinde gerek yurtiçi gerekse yurtdışında yaşanan sosyal, siyasi ve ekonomik gelişmeler tatil sonrasındaki işlem günlerine volatilitede artış olarak yansımaktadır. Bu durum tatil sonrasında işlem aktivitesinde yaşanan artışla paralellik göstermektedir.
Tatil öncesi işlem hacminde en yüksek değer t-2 gününde gerçekleşmektedir, getirilerinde en yüksek t-2 gününde elde edilmesi işlem hacminin fiyatları destekleyen bir unsur olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bunun yanında takas avantajının t-2 gününde alış yapmayı cazip hale getirmesi de işlem hacminin tatil öncesinde en yüksek bu günde gerçekleşmesine sebep olmaktadır. Buna göre tatil öncesi dönemde işlem hacmindeki değişimin takas süresinden etkilendiğini söylemek mümkündür.
ÖZET
Özetle Borsa İstanbul’da getiri ve hacimlerin uzun tatiller öncesinde ve sonrasında farklı davranış kalıplarıyla farklı hareket ettiğini varsayan tatil etkisinin varlığına ilişkin güçlü kanıtlar elde edilmiştir.
BIST’te gözlenen tatil etkisinin literatürdeki örneklere tam olarak uyumlu olmayan kendine has özellikleri olduğu görülmektedir.
Tatil etkisi üzerinde etkili olduğu düşünülen takas süresi, açık pozisyon kapatılması ve davranışsal faktörlerden takas süresinin tatil öncesindeki getiri ve hacim değişimlerindeki farklılığı açıklamada başarılı olduğu görülmüştür.
Çalışma sonucunda edinilen bir başka sonuç da, tatil etkisinin varlığının yıldan yıla güç kaybetmekte olduğudur. Bunda takas süresinde doğrudan etkisi bulunan repo faizlerinde yıldan yıla geri çekilmelerin etkisi olduğu kadar, piyasaların etkin hale gelmesinin de etkili olduğu görülmektedir.
KAYNAKÇA
– Dünya Borsalarında Gözlemlenen Anomaliler ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Üzerine Bir Deneme
Tahsin Özmen. Published 1997 by Sermaye Piyasası Kurulu in Ankara.
– Hisse Senedi Piyasalarında Dönemsellikler ve İMKB Üzerine Ampirik Bir Çalışma, Recep Bildik, Published 2000 by IMKB Yayınları in İstanbul.
İsmail Ozan, Sanko Menkul
