29.06.2019 – Avrupa Birliği Dış İiişkiler Servisi (EEAS) Genel Sekreteri Başkanı Helga Schmid tarafından yapılan açıklamaya göre INSTEX yani Swift (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) sistemi gibi ülkelerin birbirleri arasında para transferi ve finansal işlemelr yapabilmelerine olanak sağlayan sistem hayata geçti. Schmid açıklamasında INSTEX’in artık operasyonel olduğunu ve ilk para transferinin gerçekleştiğini ve daha fazla Avrupa Birliği üyesinin de sisteme katılacağının bilgisini verdi. Konu ile ilgili olarak İran tarafından da açıklama geldi ve ilk transferin gerçekleştiği bildirildi.
INSTEX Mekanizması Nedir? Swift’e Alternatif mi?
Avrupa Birliği’nin başlıca üyeleri olan Almanya, Fransa ve İngiltere’nin, İran’a yönelik ABD yaptırımlarını ortadan kaldırma amacıyla oluşturdukları INSTEX, SWIFT sistemine benzer ülkeler arası para transfer sisteminin adıdır. Swift sisteminde para transferleri ABD tarafından izlenebiliyor. INSTEX ise ABD tarafından izlenemeyen AB ülkeleri tarafından oluşturulmuş bir sistem. Yapılan açıklamalara göre sistemin Avrupa dışı 3’üncü ülkelerin kullanımına da açılması planlanıyor.
AB’nin İran ile ticaret yapmak için kurduğu INSTEX’in ne sağlayacak?
Avrupa Birliği (AB), Amerika Birkelik Devletleri (ABD) yaptırımlarına rağmen İran ile ticari ilişkilerini geliştirmek istiyor. Keza İran, ekonomisi daralan Avrupa için hem büyük bir pazar hem de alternatif bir enerji ihracatçısı. INSTEX ile hedeflenen ABD Doları kullanmadan ve ABD tarafından görülmeden İran ile doğrudan ticaret yapmak.
Aylar süren çalışmaların ardından kurulan INSTEX sisteminde ilk transfer gerçekleşse de mekanizmanın tam anlamıyla işlemesi için birkaç ay daha gerekeceği uzmanlar tarafından belirtiliyor. Bu konuda teknik detayların yanı sıra INSTEX’in bütçesi ve kuralları belirlenecek.
Avrupa Birliği Dış Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, AB’nin İran ile yapılacak meşru ticari işlemlerini kolaylaştıracak, yasal bir mekanizma oluşturacaklarını daha önce açıklamış ve Şubat ayı içinde de INSTEX sisteminin özellikleri ile haberler ortaya çıkmaya başlamıştı.
INSTEX mekanizması INSTEX adlı Fransa’da tescil edilmiş bir kuruma ait ve bir Alman bankacı olan Per Fischer tarafından yönetilecek. Şirkete ortak olan Almanya, Fransa ve İngiltere gelecekte diğer Avrupa Birliği ülkelerinin de bu projeye katılmasını ümit etmekte.
INSTEX ve ABD
ABD, Hazine Bakanlığı’ndan Sigal Mandelker 7 Mayıs’ta INSTEX sistemine katılanların ABD finansal sisteminden çıkartılabileceğini söylemişti.
ABD, İran Özel Temsilcisi Brian Hook 30 Mayıs’ta Avrupa şirketlerinin INSTEX’e ilgi göstermesini beklemediklerini söylemiş ve Amerika’nın INSTEX kapsamındaki ticari işlemlerin yaptırımlar dışında kalan ve ticareti izin verilen gıda, tarım ürünleri, ilaç ve medikal aletler dışında olması durumunda buna izin vermeyeceklerini açıklamıştı.
ABD Temsilcisi bunun yanında İran’ın INSTEX sistemine ülkenin katılımını sağlayacak bir “aynalama” mekanizmasının İran tarafından kurulabileceğine de inanmadıklarını belirtmişti.
Ancak tabi hem AB hem İran tarafından yapılan açıklamalar gösteriyor ki gerekli altyapı ve ayna sistemi iki taraf tarafından da kurulmuş durumda.
In call, US’ Hook says still doesn’t believe INSTEX will get interest from European companies. And says sanctions would only apply if it were used for sanctionable trades, NOT for “permitted transactions” — food, agri, medical devices, medicine. @eu_eeas
— laurence norman (@laurnorman) May 30, 2019
INSTEX’in Özellikleri Neler?
- INSTEX’de ABD Doları kullanılmayacak
- INSTEX mekanizması içindeki mal-hizmet-para trafiği ABD tarafından takip edilemeyecek
- INSTEX, Swift (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) denen bankalar arası başta ABD Doları cinsinden para hareketlerinin izlebildiği sisteme bir alternatif oluşturacak.
- INSTEX ilk olarak İran ile Almanya,Fransa ve İngiltere arasında ticarete olanacak sağlayan bir barter sistemi şeklinde işleyecek sonrasında başka ülkeler de katılabilecek.
