Yerli Motor Çalışmaları Ne Durumda?
Yerlilik oranı gün geçtikçe yükselen ve kendine yeten, güçlü bir savunma sanayisi için çalışmalar birçok koldan ilerlemektedir. Savunma sanayi firmaları birçok farklı üründe ihracat başarıları gösterirken, Türkiye’nin farklı pazarlara açılmasının önüne lisans problemleri çıkmaktadır. Başta Milli Muharabe Uçağı olmak üzere birçok kritik platformda yerli motor kullanımı sektörün ve ülkemizin önünün açılması için önem taşıdığı malumdur. Aşağıdaki tabloda yerli imkanlarla üretimi için karar alınarak yol kat edilmiş motor projelerini derledik.
Havacılık alanında yerli motor çalışmaları Tusaş-TEI ve Kale Grubu tarafından 2 ayrı koldan ilerlemekte, askeri insansız hava araçları konusunda da TusaşTEI, Bayraktar ve Vestel çalışmalar yürütmektedir. Aselsan, Roketsan ve Alp Havacılık da hem bu konularda hem de diğer savunma sanayi dallarında yerli sistemler üreten şirketler arasındadır. Biz bu çalışmayı konu ile ilgili kısa bir bilgi vermesi ve fikir oluşturması açısından oluşturduk. Özellikle savunma sanayiinde yaşanan gelişmeleri tarayarak hazırladığımız bu tabloyu yeni gelişmeler oldukça güncelliyoruz. Tablonun devamında T700 ve T701D karaşahin motoru, TS1400 motoru ve KTJ3200’e dair gelişmeleri, haberleri okuyabilirsiniz.
| Motor Kodu | Motorun takılacağı araç | araç tipi | motor tipi | gücü (beygir) | şirketi | durum |
| T701D | yerli kara şahin – black hawk | helikopter | turboşaft | 2000 | TUSAŞ | seri üretim |
| TS1400 | T625 Gökbey | helikopter | turboşaft | 1400+ | TUSAŞ | başarılı son test* |
| PD170 | Anka İHA |
İHA | turboprop | 170 | TUSAŞ | seri üretim |
| PD220 | Akıncı İHA | İHA | turboprop | 220 | TUSAŞ | başarılı son test |
| TJ90 | Yüksek Hızlı Hedef Uçak (Şimşek) | jet | turbojet | TUSAŞ | Ar-ge devam | |
| uçak | jet | turbofan | TUSAŞ | AR-GE | ||
| uçak | jet | turboprop | TUSAŞ | AR-GE | ||
| KTJ3200 | SOM ve Atmaca füzeleri | füzeler | turbojet | hız: 900km | Kale Grubu | seri üretime hazır |
| bmc-600dizel | yeni nesil zırhlı araçlar | zırhlı araç | dizel 12,8 lt | 600 | BMC Power | ilk prototip üretildi |
| bmc-380dizel | Kirpi | zırhlı araç | dizel | 380 | BMC Power | geliştirme |
| 4DT-41M | 12 metrelik tekneler | marine motor | dizel marine | 75-105 | Tümosan | ilk prototip üretildi |
*TS1400 motoru 1370 beygir hedefle başlamış son durumda beygir gücü 1500’e çıkmıştır. Motorun pervane ve sistem entegrasyonlarına başlanmıştır. Entegrasyonların ardından seri üretime geçilemcektir. Aşağıdaki yazıda son duruma ilişkin daha ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz.
Kale Arge tarafından geliştirilen KTJ3200, özellikle seyir füzeleri ve hedef uçak gibi insansız platformlara yönelik kullanım için optimize edilmiş bir Turbojet Motor’dur. Kompakt tasarımı ile yüksek itki, düşük yakıt tüketimi ve farklı irtifa/hız şartlarında başlatılabilme özelliklerine sahiptir. KTJ -3200 Kontrol ve Aksesuarlarının tamamı Kale Arge tarafından özgün olarak geliştirilmiştir. Turbojet motorlara çekirdek motorlar da denmektedir. Bu motorlar adaptasyonlarla helikopter ve uçaklarda kullanılabilir. KTJ-3200 üstün özellikleri sayesinde, yapılacak bazı modifikasyonlarla farklı hava platformlarına adapte edilebilir.
Yerli ve Milli Helikopter’den Güzel Haberler Gelmeye Devam Ediyor
04.12.2019 – Yerli ve Milli helikopter ve helikopter motoruna dair güzel haberler geliyor. TEI Genel Müdürü Mahmut Akşit, Gökbey Helikooterinin motoru ile ilgili açıklamalar yaptı. T625 Gökbey helikopterini uçuracak TS1400 turboşaft motorunda 1500 hp güce ulaşıldığını açıkladı. Verilen son bilgilere göre motorun imalatı bitti. Akşit: “Tahminen 2020 yılı bitmeden Gökbey’in pervanalerini döndürdüğünü göreceğiz. TUSAŞ motoru entergre ederken TEI de olgunlaştırma faaliyetine devam edecek.” ifadelerini kullandı
Bilindiği üzere Tusaş havacılık ve uzay konusundaki tasarım ve imalatları yaparken, TEI de motor tasarım ve imalatlarını gerçekleştiriyor.
Bu güzel habere paralel olarak dün TUSAŞ genel müdürü Temel Kotil’den de Gökbey helikopterindeki son duruma ilişkin açıklamalar gelmişti. NTV ile yaptığı röportajda Kotil: T625 Gökbey helikopterlerinin sertifikasyonlarının sürdüğünü belirtmiş, ve gelecek yıl TEI’den motoru alacaklarını sözlerine eklemişti. Hatırlatmak gerekirse Tusaş Gökbey’in ilk uçuş testlerini ithal motor ile eylül 2018’de başarı ile gerçekleştirmişti. Şimdi de yerli motor ile seri üretime hazırlıklar yapılıyor.
Gökbey helikopteri çok amaçlı bir helikopter olacak. Personel taşıma, kargo taşıma, arama-kurtarma, VIP kullanım ve ambulans gibi farklı işlevlerde olabilecek, dolayısı ile geniş bir ihracat pazarına hitap edecek. Gökbey’in pazardaki rakipleri yakın özelliklerde İtalyan Leonardo (AgustaWestland), Boeing ve Airbus’ta olmakla birlikte hiçbiri ne T625 Gökbey’in ne de birbirinin aynısı. Arada tasarımlardan kaynaklanan farklılıklar var. Her helikopter farklı kalkış ağırlıkları, büyüklük ve koltuk sayılarına sahip. Gökbey bunların hiçbirinin çok benzeri ya da kopyası değil. Bu kapsamda daha tasarım aşamasında Tusaş’ın pazardaki boşluğu dikkate aldığını görebiliriz. Karşılaştırma yaparsak:
- Leonardo AW139 15+2 kişilik (15 yolcu, 2 pilot) maksimum kalkış ağırlığı 7 ton
- Leonardo AW169 10 koltuklu maksimum kalkış ağırlığı 4,5 ton
- Sikorsky S76D 12 koltuklu maksimum kalkış ağırlığı 5,3 ton
- Airbus H155 13 koltuklu, kalkış ağırlığı 4,9 ton
Yukarıda sıralanan helikopterler arasında AW139’in gövdesi Tusaş tarafından üretilmektedir.
T625 Gökbey ise 6 tonluk maksimum kalkış ağırlığı ile 12+2 kişilik kabin özelliklerine sahip olacak. Yerli ve milli helikopter Gökbey 2021’de seri üretime geçecek, teslimatları ise ayda 2’şer tane olmak üzere 2021 yılında başlayacak.
Gökbey’in Öyküsü
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ve diğer ihtiyaç sahibi makamların, genel maksat helikopteri ihtiyaçlarının özgün bir platform ile karşılanması hedefiyle yürütülmekte olan Özgün Helikopter Programı, 15 Haziran 2010 tarihinde toplanan Savunma Sanayii İcra Komitesi (SSİK) kararı ile başlatılmıştır. Program bütçesi ve takvimi 03 Ocak 2013 tarihli SSİK ile kararlaştırılmış ve 26 Haziran 2013 tarihinde SSM ile TUSAŞ arasında sözleşme imzalanmıştır.
En zorlu iklim ve coğrafyalarda dahi, yüksek irtifa ve yüksek sıcaklıkta, gece ve gündüz koşullarında etkin bir şekilde faaliyet gösterebilecek olan GÖKBEY Genel Maksat Helikopteri, milli imkân ve kabiliyetler kullanılarak tasarlanmakta ve üretilmektedir. ATAK Programı süresince kazanılan bilgi, birikim, tecrübe ve yetenek havuzu temel alınarak başlanılan Özgün Helikopter Programı kapsamında, yapısal ve aviyonik sistemlerin yanı sıra, transmisyon, rotor ve iniş takımları gibi kritik öneme haiz sistemlerin tasarımları ve üretimleri de tamamen milli kaynaklar kullanılarak gerçekleştirilmektedir.
Helikopterin geniş görev yelpazesine sahip olmasından ötürü taşıma, VIP, kargo, hava ambulans, arama kurtarma ve kıyı ötesi taşıma görevlerini icra edebilecektir.
Yerli imkanlarla geliştirilip üretilen ilk Genel Maksat Helikopteri GÖKBEY ilk uçuşunu 6 Eylül 2018 saat 06:00’da başarıyla gerçekleştirmiş olup, 2021 yılında seri üretime geçeceği öngörülmektedir.
Yerli ve Milli Helikopter için Bir İmza Daha
22.11.2019 – Ülkemizin havacılık motorları alanındaki lider firmaları TEI – TUSAŞ Motor Sanayii A.Ş. ve Alp Havacılık , TS1400 Turboşaft Motor Geliştirme Projesi Aksesuar Dişli Kutusu Alt Yüklenicilik Sözleşmesi’ni imzaladı. Tusaş TEI ve Alp Havacılık geliştirdikleri birçok farklı projenin yanısıra Kara Şahin helikopterlerinin üretiminde de yer almaktadırlar. Alp Havacılık, Türk Genel Maksat Helikopter Projesi (TGMHP) kapsamında Sikorsky Helikopterleri’ne dişli ve dişli kutuları, döner komponentler, rotor asamblesi, uçuş kumanda sistemi ve iniş takımları üretimi yapmaktadır.
Eskişehir’de gerçekleşen imza töreni ile yükleniciliğini TEI’nin üstlendiği ve Türkiye’nin ilk yerli ve millî helikopteri olan Gökbey’e güç verecek TS1400 Turboşaft Motoru’nda kullanılması planlanan Aksesuar Dişli Kutusu’nun (ADK) tasarım ve imalatını Alp Havacılık yapacak.
Aksesuar Dişli Kutusu, motorun fonksiyonlarını yerine getirmesi için gerekli alt sistemlerin çalışmasını sağlayacak. TS1400 Turboşaft Motoru için kritik görevlere sahip olan ADK, millî proje olarak yurt dışı bağımlılığı azaltacak ve ilk kez yerli imkânlarla geliştirilecek.
Kara Şahinlere Gücü Tusaş TEI Verecek
09.06.2016 – Türk Genel Maksat Helikopteri Programı kapsamında Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) ile ana yüklenici TUSAŞ, ana alt yüklenici Sikorsky Aircraft arasında sözleşmenin imzalanması ile TEI, Kara Şahin helikopterlerine güç veren “T700-TEI-701D” motorunu üretecek.
Projede lisanslı motor üreticisi olarak yer alan TEI; motorun parça ve modül imalatları, motor montaj, test, satış ve satış sonrası lojistik destek hizmetleri faaliyetlerinin tamamının gerçekleştirilmesinden sorumlu olacak. TEI projede 109 helikopter için yedekleri ile birlikte 236 adet motoru teslim edecek.
109 ADET TESLİM EDİLECEK
TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut F. Akşit, projeye ilişkin olarak bilgilendirmelerde bulundu. İlklerin bu projede yer alacağına değinen Prof. Dr. Akşit, “Bir ilk olarak, motorun ömrü boyunca ihtiyaç duyulacak kritik parçaların yanı sıra; yanma odası gibi sıcak bölge parçaları TEI tarafından Türkiye’de üretilecek, motorların montajı ve testleri de TEI’de gerçekleştirilecek. Satış sonrası destek kapsamında, Türk nihai kullanıcıların envanterinde bulunan T700 motor ailesinin Depo Seviyesi Bakımını yerli üretim parçaları ile yapma imkanına haiz olacağız. Türkiye dışında tanımlanmış geniş bir coğrafya için de T700 motor kullanıcılarına depo seviyesi bakım hizmeti verebileceğiz. Bu program ile rekabetçi bir fiyatla tüm paydaşlara optimal fayda sağlamayı hedeflemekteyiz” dedi.
Öte yandan program kapsamında, 109 adet T70 Kara Şahin Helikopteri, 10 yıl süresince Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Özel Kuvvetler Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğü olmak üzere 6 farklı kullanıcıya teslim edileceği öğrenildi. İHA
