Ana Sayfa Haberler BETAM: İttifa...

BETAM: İttifak Kuralının Seçim Sonuçlarına Etkileri

İTTİFAK KURALININ SEÇİM SONUÇLARINA ETKİLERİ

Seyfettin Gürsel[1] ve Uğurcan Acar[2] 

Yönetici Özeti

Anayasa Komisyonu’nda kabul edilen yasa tasarısı partiler arası açık ittifakları mümkün kılmaktadır. Bundan böyle partiler arasında milletvekili dağılımı her partinin oy miktarlarına değil ittifak yapan partilerin aldıkları toplam oy miktarlarına bağlı olarak belirlenecektir. Bu yeni kural altında 7 Haziran ve 1 Kasım seçimlerinde milletvekili dağılımının AKP ile MHP’nin ittifak yapmaları halinde ne ölçüde değiştiğine bakıldığında 7 Haziran’da AKP’nin 11, MHP’nin 5 ilave milletvekili kazandığı, 1 Kasım seçimlerinde ise bu rakamların sırasıyla 10 ve 3 olduğu görülmektedir. Kazanılan ilave milletvekili sayıları sınırlıdır.

Son iki seçimin ittifaksız ve ittifaklı sonuçlarının karşılaştırılmasından yola çıkılarak bazı değerlendirmeler yapmak mümkündür. İttifakların sağladığı ilave milletvekili sayısı sınırlı kalsa da parlamento, referandum ve anayasal çoğunlukların elde edilmesinde ilave milletvekili sayısının belirleyici olması mümkündür. Bir diğer bulgu da ittifakın büyük partisi ile küçük partisinin arasındaki oy farkı açıldıkça küçük partinin ilave milletvekili kazanma ihtimali hızla azalmaktadır.

 

Giriş

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin, Milliyetçi Hareket Partisi ile birlikte hazırladıkları mevcut seçim sisteminde değişiklikler yapan yasa tasarısı Anayasa Komisyonu’ndan geçti. Seçim sisteminde yapılan esas değişiklik partiler arası açık ittifakların mümkün hale getirilmesinden ibaret. İki ya da daha fazla parti Yüksek Seçim Kurulu’na aralarında kararlaştırdıkları bir ittifak protokolü ile başvurduklarında milletvekili seçimlerine kendi amblemleri altında girebilecekler. Ardından aldıkları oy miktarları her seçim çevresinde toplanacak (oy birleştirmesi) ve mevcut d’Hondt formülü kullanılarak ortak kazandıkları milletvekili sayısı toplam aldıkları oy miktarına göre belirlenecek. Daha sonra bu milletvekilleri ittifak üyesi partiler arasında seçim çevrelerinde aldıkları oy miktarlarına göre yine d’Hondt formülü ile paylaştırılacak.

Bu değişiklik siyasal arenada yoğun tartışmalar başlattı. Yanıtı merak edilen başlıca iki soru mevcut: 1- İttifaklar milletvekili dağılımını ne kadar etkiler? 2- AKP ve MHP’nin “Cumhur” adını verdikleri ittifakın dışında ittifaklar kurulacak mı? Bu araştırma notunda birinci soruyu yanıtlamaya yardımcı olabilecek bazı saptamalar yapmak istiyoruz. İlk olarak 7 Haziran ve 1 Kasım 2015 seçimlerinin sonuçları (milletvekili sayıları) AKP ile MHP’nin ittifak yapması durumunda ne kadar farklılaşırdı sorusuna yanıt arıyoruz. Ardından bu farklılaşmayı dikkate alarak ittifak olanağının etkilerine dair bazı değerlendirmeler yapmak istiyoruz.

 7 Haziran ve 1 Kasım 2015 seçimlerinde ittifak etkileri

Aşağıdaki ilk iki tablo (Tablo 1 ve 2) 7 Haziran ve 1 Kasım seçimlerinin sonuçlarını ve bu eğer bu iki seçimde oy birleştirme kuralı geçerli olsaydı ve sadece AKP ile MHP arasında ittifak gerçekleşseydi sonuçların ne ölçüde değişeceğini gösteriyor.

7 Haziran’da ittifakın sağladığı ek milletvekili sayısı 16 ile sınırlı. Bunlardan 11 adedini AKP 5 adedini de MHP kazanıyor. Kaybedenler cephesinde ise CHP’de 11, HDP’de 5 kayıp var. 1 Kasım’da durum daha farklı değil. İttifakın toplam kazancı 13 milletvekili; AKP 10, MHP 3 şeklinde paylaşılıyor. CHP’nin hanesine 12, HDP’nin hanesine 1 kayıp yazılıyor.

 

Tablo 1: 7 Haziran 2015 Seçimleri – İttifaklı ve İttifaksız Sandalye Sayıları

AKP MHP AKP+MHP CHP HDP
%40,9 %16,3 %57,2 %25,0 %13,1
İttifaksız MV Sayıları 258 80 338 132 80
İttifaklı MV Sayıları 269 85 354 121 75
Değişim +11 +5 +16 -11 -5

 

Tablo 2: 1 Kasım 2015 Seçimleri – İttifaklı ve İttifaksız Sandalye Sayıları

AKP MHP AKP+MHP CHP HDP
%49,4 %11,9 %61,3 %25,3 %10,8
İttifaksız MV Sayıları 317 40 357 134 59
İttifaklı MV Sayıları 327 43 370 122 58
Değişim +10 +3 +13 -12 -1

 

Görüldüğü gibi milletvekili sayısındaki değişim tahminlere kıyasla oldukça mütevazi sayılır. 7 Haziran ve 1 Kasım seçimlerinde AKP + MHP milletvekili sayısı artış oranları sırasıyla yüzde 4,7 ve 3,6’dır. Ancak TBMM’de çoğunluk, referandum çoğunluğu ya da anayasa çoğunluğu gibi kritik eşiklerde marjinal ilavelerin siyasal etkileri elbette çok büyük olabilir. Bu konuya değerlendirme bölümünde döneceğiz.

Oy birleştirmesi kuralı uygulandığında milletvekili değişimlerinin hangi seçim çevrelerinde (illerde) meydana geldiği ve değişimlerin ardında belirli bir sistematik olup olmadığı merak edilebilir. Tablo 3 ve 4’te bu seçim çevreleri gösteriliyor ve hangi parti kaybederken hangi partinin kazandığı belirtiliyor.

İlk gözlem illerdeki milletvekili değişiminin bir adet ile sınırlı olduğudur. Bu şaşırtıcı değildir. İkinci gözlem 7 Haziran’da milletvekili değişimi olan seçim çevrelerinin belirli bölgelerde yoğunlaşmadığıdır. 7 Haziran’da milletvekili dağılımında değişiklik yaşanacak 16 seçim çevresi ülke geneline dağılmış durumdadır. Buna karşılık 1 Kasım’da ilgili 13 seçim çevresinin arasında Güneydoğu’dan hiç seçim çevresi olmaması dikkat çekmektedir. Bu sonuçta 1 Haziran’da AKP’nin bu bölgede düşük oy alırken 1 Kasım’da oylarını kısmen de olsa artırırken, HDP’nin oy miktarının aksi yönde hareket etmiş olmasının bir etkisinin olup olmadığı ayrıca araştırılmalıdır.

Üçüncü ve son bir gözlem de MHP’nin ittifak sayesinde ilave milletvekili kazandığı seçim çevrelerine odaklanılarak yapılabilir. Seçim sisteminde yapılan değişiklik ve kullanılmaya devam eden d’Hondt formülü itibariyle ilk akla gelen MHP’nin nispeten güçlü olduğu seçim çevrelerinde (oy oranının ülke ortalamasından belirgin ölçüde yüksek olduğu) ilave milletvekili kazanmasının daha olası olduğudur. Bu beklenti büyük ölçüde doğrulanmaktadır. MHP’nin her iki seçimde fazladan milletvekili kazandığı 9 seçim çevresinden 8’i bu niteliktedir. Bu seçim çevreleri: Adana, Artvin, Bilecik, Iğdır, Eskişehir ve Mersin’dir. İstisnalar İstanbul (1) ve Kocaeli’dir. Kocaeli’nde MHP’nin oy oranı Türkiye ortalamasına çok yakındır. Bu ilde milletvekili sayısı nispeten yüksek (11) olduğundan MHP’ye ilave milletvekili düşmesi şaşırtıcı değildir. Keza İstanbul (1) seçim çevresinde ise MHP’nin düşük oya sahip olmasına rağmen, seçim çevresinin çok sayıda milletvekiline sahip olmasından dolayı, MHP’nin ilave bir milletvekili kazanması olağandır. 

Tablo 3: 7 Haziran 2015 Seçimleri – İttifakın Seçim Çevrelerine Yansıması

İttifaksız İttifaklı Değişim
Seçim Çevresi MV Sayısı AKP MHP CHP HDP AKP MHP CHP HDP AKP+ MHP     Önce – Sonra Fark Kay

beden

Kaza

nan

Adana 14 5 3 4 2 5 4 3 2 8 9 1 CHP MHP
Ağrı 4 0 0 0 4 1 0 0 3 0 1 1 HDP AKP
Ankara (1) 18 7 3 7 1 8 3 6 1 10 11 1 CHP AKP
Artvin 2 1 0 1 0 1 1 0 0 1 2 1 CHP MHP
Aydın 7 2 1 4 0 3 1 3 0 3 4 1 CHP AKP
Bilecik 2 1 0 1 0 1 1 0 0 1 2 1 CHP MHP
Diyarbakır 11 1 0 0 10 2 0 0 9 1 2 1 HDP AKP
Erzincan 2 1 0 1 0 2 0 0 0 1 2 1 CHP AKP
Eskişehir 6 2 1 3 0 3 1 2 0 3 4 1 CHP AKP
Kocaeli 11 6 1 3 1 6 2 3 0 7 8 1 HDP MHP
Ordu 5 3 0 2 0 4 0 1 0 3 4 1 CHP AKP
Sinop 2 1 0 1 0 2 0 0 0 1 2 1 CHP AKP
Sivas 5 3 1 1 0 4 1 0 0 4 5 1 CHP AKP
Van 8 1 0 0 7 2 0 0 6 1 2 1 HDP AKP
Iğdır 2 0 0 0 2 0 1 0 1 0 1 1 HDP MHP
Yalova 2 1 0 1 0 2 0 0 0 1 2 1 CHP AKP
Toplam 550 258 80 132 80 269 85 121 75 338 354 16    

 

Tablo 4: 1 Kasım 2015 Seçimleri – İttifakın Seçim Çevrelerine Yansıması

İttifaksız İttifaklı Değişim
Seçim Çevresi MV Sayısı AKP MHP CHP HDP AKP MHP CHP HDP AKP+ MHP     Önce – Sonra Fark Kay beden Kaz anan
Adıyaman 5 4 0 0 1 5 0 0 0 4 5 1 HDP AKP
Ankara (1) 18 8 2 7 1 9 2 6 1 10 11 1 CHP AKP
Ankara (2) 14 8 2 4 0 9 2 3 0 10 11 1 CHP AKP
Bolu 3 2 0 1 0 3 0 0 0 2 3 1 CHP AKP
Eskişehir 6 3 0 3 0 3 1 2 0 3 4 1 CHP MHP
Mersin 11 4 2 4 1 4 3 3 1 6 7 1 CHP MHP
İstanbul (1) 31 16 2 11 2 16 3 10 2 18 19 1 CHP MHP
İzmir (1) 13 4 1 7 1 5 1 6 1 5 6 1 CHP AKP
İzmir (2) 13 4 1 7 1 5 1 6 1 5 6 1 CHP AKP
Niğde 3 2 0 1 0 3 0 0 0 2 3 1 CHP AKP
Sinop 2 1 0 1 0 2 0 0 0 1 2 1 CHP AKP
Sivas 5 4 0 1 0 5 0 0 0 4 5 1 CHP AKP
Bartın 2 1 0 1 0 2 0 0 0 1 2 1 CHP AKP
Toplam 550 317 40 134 59 327 43 122 58 357 370 13    

İttifak kuralının gelecek seçim sonuçlarına muhtemel etkileri

Bundan sonraki milletvekili seçimlerinin (erkene alınmazsa Kasım 2019) koşulları belirsizliklerle doludur. Bilinen tek olgu bu seçimlere AKP ile MHP’nin ittifak yaparak katılacağıdır. Başka ittifakların olup olmayacağı, olursa hangi partilerden oluşacağı bilinmemektedir. Daha önemlisi partiler arası oy dağılımının yaklaşık olarak dahi nasıl şekilleneceği bilinmemektedir. Yüzde 10 barajının korunmuş olması seçim sonuçlarını kestirmenin önündeki en büyük engeldir. Özelikle HDP’nin barajı geçip geçemeyeceği kritik öneme sahiptir. Geçemediği takdirde seçim çevrelerinde kazandığı milletvekillerinin ezici çoğunluğunu AKP’nin alacağı malumdur.

Bununla birlikte 7 Haziran ve 1 Kasım seçimlerinde ittifaksız ve ittifaklı sonuçların karşılaştırılması sonucu yukarıda elde edilen bulgular ve gözlemler bazı değerlendirmelere olanak vermektedir. Önem sırasına göre şu değerlendirmelerin yapılabileceği kanaatindeyiz:

  1. İttifak yapan partilerin milletvekili kazançları sınırlıdır. Ancak Meclis’te çoğunluk, referandum ve anayasal çoğunluk gibi kritik eşiklerde AKP-MHP ittifakının sağlayacağı ilave milletvekilleri bu kritik eşikleri aşmada belirleyici olabilir.
  2. Bu bağlamda AKP’nin düşük oy (yüzde 40,9) MHP’nin ise yüksek oy (yüzde 16,3) aldığı 7 Haziran seçimleri için şunlar söylenebilir: Bu seçimde ittifak mümkün olsaydı AKP 258 yerine 269 milletvekili çıkaracak ama parlamentoda çoğunluğu (276) yine sağlayamayacaktı. AKP ve MHP birlikte 330 olan referandum çoğunluğunu zaten sağlamışlardı (Tablo 1). Asgari 367 milletvekili gerektiren anayasal çoğunluğun ise ittifaka rağmen (354) sağlanamadığı görülmektedir.
  3. 1 Kasım seçimlerinde AKP ve MHP oy oranlarında köklü bir değişim yaşanmıştır. AKP oy oranı önemli ölçüde artarken (yüzde 49,4) MHP oylarında hatırı sayılır bir düşüş yaşanmıştır (yüzde 11,9). AKP 317 milletvekili ile parlamento çoğunluğunu sağlarken referandum çoğunluğunun (330) altında kalmıştı. İttifak yaptığı durumda da az bir farkla da olsa (327) yine bu çoğunluğa erişmediği görülmektedir. Buna karşılık MHP ile birlikte (370) anayasal çoğunluğu (367) kıl payı elde edilebilmektedir (Tablo 2).
  4. İttifakın küçük partisi MHP’nin beklendiği gibi ittifak sayesinde elde ettiği ilave milletvekili sayısı mutlak olarak düşüktür ama oransal olarak yüksektir. Diğer ifadeyle marjinal kazancı fazladır. Bu noktada MHP’nin seçim barajı tehdidini savuşturmuş olmasına değinmeye gerek duymadığımızı belirtmek isteriz. Bununla birlikte MHP açısından vurgulanması gereken olgu seçim çevresinde oy oranı itibariyle AKP ile arasındaki fark açıldıkça ilave milletvekili çıkarma şansının hızla azalıyor olmasıdır. 7 Haziran’da ilave 5 milletvekili elde ederken 1 Kasım’da bu sayı 3’e düşmektedir. Gelecek seçimde iki parti arasındaki oy farkı artarsa MHP hiç ilave milletvekilliği kazanamayabilir.
  5. Malumun ilamı olmakla birlikte bu notu şöyle noktalayabiliriz: Eğer ana muhalefet partisi CHP düşük oylu bir parti ile seçimlere girecek olursa ve bu ittifak seçmen tabanlarında dikkate değer kayıplara neden olmazsa, milletvekili dağılımında ittifakların mümkün olmadığı bugünkü sisteme göre dikkate değer bir değişiklik olmayacaktır.

 

[1] Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, Betam, Direktör, [email protected]

[2] Uğurcan Acar, Betam, Araştırma Görevlisi, [email protected]