Bilanço, bir işletmenin belirli bir tarihteki varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kaynaklarını gösteren bir mali tablodur.
Bilinen en eski bilanço 3. Ur döneminde yaklaşık MÖ 2040 yılında çivi yazısıyla yazılmış olan bir çiftliğin bilançosudur. Ancak bugünkü anlamda bilinen en eski bilanço 30 Nisan 1671 tarihli İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’ne ait bilançodur. Günümüzdeki muhasebe anlayışı 15. Yüzyıl’da İtalya’da şekillenmiş ve bu konudaki ilk kitap matetmatikçi Luca Pacioli tarafından 1494’te yazılmıştır. Ancak hesapların yıl sonunda özetllendiği bir bilanço ilk kez 1605 yılında flaman matematikçi ve mühendis Stevin tarafından “İtalyan usulü defter tutma” kitabında ortaya konmuştur.
Bilanço dilimize italycandan girmiştir. İtalyanca bilancio kelimesi de Latince iki kollu terazi anlamına gelen bilanx kelimesinden gelmektedir. Bunun altında yatan ise muhasebedeki varlıkların, yükümlülükler ve öz sermaye toplamına eşit olması ilkesidir. Örneğin şirket borç parayla bir araç satın aldığında hem varlıkları hem de yükümlülükleri artar. Şirket bankaya olan borcunu elindeki nakit parayla ödediğinde varlıkarı ve de yükümlülükleri azalacaktır.
Varlıklar, dönen ve duran varlıklar olmak üzere ikiye ayrılır. Bir yıl içinde paraya çevrilebilecek veya tüketilebilecek unsurlar dönen varlıklar altında toplanır. Benzer şekilde yükümlülükler de kısa ve uzun vadeli olmak üzere ikiye ayrılır. Kısa vadeli yükümlülükler bir yıl içinde işletme tarafından öndemesi gereken yükümlülükleri gösterir.
Dönen varlıkları incelediğimizde ilk olarak bilançoda bunların en likit olandan daha az likit olana doğru sıralandığını görüyoruz. Hazır değerler en likit varlıklardır. Nakit para, çekler ve banka mevduatları gibi varlıklar hazır değerleri oluşturur.
Menkul kıymetler ya da finansal yatırımlar, geçici olarak elde tutulan hisse senetleri, tahvil ve bonolar gibi menkul kıymet yatırımlarından oluşmaktadır. Ticari alacaklar, işletmenin ticari ilişkisi nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz alacaklarının toplandığı hesaptır. Diğer alacaklar ise herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş senetli ve senetsiz alacaklardır. İştiraklerden, ortaklardan ve personelden alacaklar bu kalemde toplanır.
Stoklar bir yıldan az süre içinde tüketilecek olan malzemeler veya satılacak olan varlıklardan oluşur. Bunlardan başka işletmenin faaliyetleri nedeniyle oluşan başka dönen varlık kalemleri de olabilir ve bunlar ayrı bir hesapta gösterilebilir. Ancak burada biz genellikle işletmelerde gördüğümüz kalemlerden bahsetmiş olduk. Bu hesaplarda bulunmayan tüm dönen varlıklar diğer dönen varlıklar hesabında toplanır.
Duran varlıklara baktığımızda ise bir yıldan daha uzun vadeli senetli ve senetsiz ticari alacakları ve hemen peşinde yine bir yıldan uzun vadeli diğer alacakları görüyoruz. Finansal duran varlıklar altında uzun vadeli amaçlarla elde tutulan menkul kıymetlerle, iştirakler ve bağlı ortaklıklar ait sermaye payları gibi hesaplar bulunur. Arazi ve arsalar, binalar, makina ve teçhizat, taşıtlar ve demirbaş gibi varlıklar maddi duran varlıklar arasında yer almaktadır.
Bunlardan başka işletmenin faaliyetleri nedeniyle özel bir kategoride bulunan duran varlık hesapları olabilir. Başka bir hesap altında gösterilmeyen tüm duran varlıkar ise diğer duran varlıkar hesabında toplanır.
Yükümlülüklere baktığımızda en önemli kalemlerden biri kısa vadeli finansal borçlardır. Vadesine bir yıldan az kalmış banka kredileri ve faiz borçları ile uzun vadeli kredilerin anapara taksitleri ve faizleri finansal borçlar hesabı altında yer alır. Ticari borçlar ise şirketin ticari ilişkileri nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz borçlardan oluşur.
Ticari olmayan borçlar diğer borçlar altında toplanmıştır. Bundan başka karşılıkların ve vergi borcu gibi diğer borçların izlendiği hesaplar da kısa vadeli yükümlülükler kalemleri arasında yer almaktadır. Benzer hesapları uzun vadeli yükümlülüklerde de görebiliriz.
Özet olarak öz kaynaklar üç tip hesaptan oluşmaktadır. Bunlar sermaye kaynaklı hesaplar, değerleme kaynaklı hesaplar ve son olarak da kar zardan oluşan hesaplardır.
